Verslag lezing 'Met overtuiging gereformeerd!'

Afgelopen woensdagavond heb ik in Ermelo een lezing van prof. dr. M. te Velde mogen bijwonen. (Voor wie prof. dr. M. te Velde niet kent: hij is hoogleraar Nederlandse Kerkgeschiedenis na 1800, Kerkrecht en Gemeenteopbouw aan de Theologische Universiteit van de Gereformeerde Kerken (Vrijgemaakt) in Nederland.) De titel van zijn lezing was Met overtuiging gereformeerd! Een boeiende lezing. Hieronder volgt een verslag.

De lezing van Te Velde staat tegen de achtergrond van de ontwikkelingen binnen de Gereformeerde Kerken Vrijgemaakt (GKv) - de kerk waar ik lid van ben - in de laatste 20 jaar. De GKv zijn de laatste decennia flink in beweging en iedereen in de GKv vindt daar wel iets van. Dit alles leidt echter voor veel mensen tot verwarring: Wat is gereformeerd precies? Hoe kun je tussen al die ontwikkelingen en die beweging de weg vinden? Welke koers moeten we varen? Te Velde gaf aan dat zijn verhaal niet zozeer een uitputtende analyse geeft van de kerkelijke situatie, maar dat hij veeleer signalen en impulsen wil geven, waar de hoorders vervolgens zelf mee aan de slag kunnen. Hij koos daarbij deze aanpak:

• Inzicht geven in wat nu precies de gereformeerde identiteit is. Hij richtte zich daarbij op de breedheid van die gereformeerde identiteit, het specifieke profiel van de GKv binnen die breedheid en de bandbreedte van die identiteit.
• Een analyse van waar we als GKv staan met daarbij een stuk zelfbeproeving.
• Perspectief geven naar de toekomst toe.

Breedheid in de gereformeerde overtuiging
Te Velde benadrukte dat de gereformeerde overtuiging theologisch-inhoudelijk gezien een bréde overtuiging is en dat juist die breedheid een unieke en vitale kracht is. De gereformeerde theologie spreekt over allerlei onderwerpen, zoals: over God, over de wereld, over de mens, over het heil, over de kerk, en over de toekomst. Als het bijvoorbeeld gaat over God, dan komt die breedheid naar voren in hoe er over God gesproken wordt, zoals in de belijdenissen. God wordt als een veelkleurige God gezien, omdat de Bijbel ook zo breed over God spreekt.

Ook gaf Te Velde het voorbeeld van de leer over de Heilige Geest. Het werk van de Geest heeft in de gereformeerde theologie vijf 'provincies', namelijk: de schepping, de openbaring van God door profeten en Christus in de Bijbel, de heilsorde (verkiezing, roeping, wedergeboorte, geloof, rechtvaardiging, heiliging, volharding, verheerlijking), de kerk, de laatste dingen (denk aan de Geest als vuur van oordeel). Gaat het nu in discussies over de bijzondere geestesgaven, dan valt dat in de vierde provincie: de Heilige Geest en de kerk. En daarbinnen zijn de bijzondere geestesgaven (als tongentaal etc.) weer een klein onderdeel. Het is dus goed om in allerlei discussies oog te hebben voor die breedheid om te zien hoe de dingen op hun plaats kunnen vallen.

De gereformeerde overtuiging biedt dus veel antwoorden op allerlei grote vragen. Te Velde benadrukte dat het goed is dat we weer een helder zicht krijgen op deze breedheid en dat we dat (weer gaan) uitdragen. Vanuit het perspectief van deze breedheid kun je zeggen dat echt gereformeerd te omschrijven is als katholiek, én evangelisch, én christelijk.

Profiel van de GKv
Vervolgens sprak prof. Te Velde over het profiel van de GKv, als het profiel op een autoband. De laag onder het profiel is die brede gereformeerde overtuiging die we met velen delen (ook met velen die zich niet gereformeerd noemen). Maar daarbovenop hebben we als GKv een eigen profiel gekregen. Dat profiel uit zich in onder meer:

• nadruk op Schrift en preek;
• nadruk op heiliging en ethiek;
• nadruk op het verbond (waarbij hij zich wel afvroeg of we daar tegenwoordig niet arminiaans mee omgaan, in plaats van het echt als een genadeverbond te zien);
• nadruk op confessie en orthodoxie;
• nadruk op de kerk (ware kerk en eenheid van de kerk);
• nadruk op Schrifgezag (van kaft tot kaft);
• nadruk op heilshistorie (hoewel dat nu niet meer zo aanwezig is);
• nadruk op cultuurmandaat en doorgaande reformatie.

Hij tekende bij dit alles aan dat dit profiel waardevol is, maar tegelijk onaf en ook in beweging. We moeten nooit denken dat we alles al weten. Er zijn best zaken die mogen wegslijten, terwijl andere dingen benadrukt zouden mogen worden. Zo zou in deze tijd misschien de nadruk op het Bijbelse huwelijk een profieltrek moeten/kunnen worden. Of missionaire kerk zijn.

Bandbreedte van de gereformeerde overtuiging
Binnen de gereformeerde overtuiging zijn grofweg drie stromingen te onderscheiden:

• Confessioneel gereformeerd - waarbij de de nadruk ligt op zuivere leer, prediking etc., maar ... niet alles wat zich confessioneel noemt is echt gereformeerd.
• Bevindelijk gereformeerd - waarbij de de nadruk ligt op de vroomheid, de geloofsbeleving (vaak de sombere kant).
• Evangelisch gereformeerd - waarbij de de nadruk ligt op heiliging (methodisten) en vroomheid (maar dan de blijde kant); ze hebben vaak een calvinistische achtergrond, dit zien we bijv. in Noord-Amerika.

Te Velde benadrukte het gevaar voor hoe we omgaan met die verschillen. We hebben zoveel last van concurrentiedenken, wat leidt tot splitsingen. Bavinck waarschuwde daar al voor. In de afgelopen eeuwen bestonden deze drie stromingen naast elkaar in de gereformeerde kerk. We moeten dus oog houden voor de breedheid van de gereformeerde overtuiging. Ook de bevindelijk en evangelisch gereformeerden zijn welkom.

Zelfbeproeving
Tegen deze achtergrond pleitte Te Velde voor een stuk zelfbeproeving. Wel gaf hij aan dat hij eerst wilde stil staan bij al het goede dat we als GKv ontvangen hebben. Er is sprake van een groot potentieel gelet op het onderwijs op de scholen, en de huiselijke eredienst. Er is veel liefde voor de bruid van Christus. Er is kritiek, maar we schrijven elkaar niet meteen weg. We leggen de nadruk op 'een klein begin' (HC. zd. 44), we zijn dus niet perfectionistisch. We zoeken onze zekerheid alleen in God. Mooie punten. Toch is zelfonderzoek noodzakelijk.

Wat betreft de leer constateerde Te Velde:

• Er is sprake van een zwakte wat betreft het theologisch doordenken van allerlei zaken; we moeten inzetten op predikanten als denkers en minder als doeners met als doel beter te kunnen preken.
• God staat in de schaduw van de mens; er ligt vaak meer nadruk op de mens dan op God.
• Er is ondiepte ten aanzien van de Schrift; we leggen bijv. wel veel nadruk op Schriftgezag, maar tegelijk hebben we niet zoveel ontzag voor de Schrift in ons doen en denken.
• De zonde is uit beeld; we durven zonde geen zonde meer te noemen; we spreken veel meer over gebrokenheid, maar dan is het schuldaspect weg; we benoemen onze 'brave' zonden niet (bijv. dat je jezelf profileert ten koste van een ander).
• Er is weinig analyse van de wereld en de cultuur om ons heen.
• Er is sprake van een particularisering van de kerk en het geloof en weinig aandacht voor milieu, economie en maatschappij etc.
• Er is weinig aandacht voor de eschatologie (wederkomst van Jezus).
• Er is sprake van twee lagen: de officiële leer vs. de officieuze leer (we kennen de theorie, maar handelen er vaak niet naar).

Wat betreft onze spiritualiteit, onze godsvrucht, onze omgang met God was Te Velde best scherp: Christus als gekruisigde staat niet centraal. Hij vroeg zich af: Kennen we de diepte van het 'Ik ellendig mens'? Beseffen we dat het Woord een tweesnijdend zwaard is? Dat de prediking niet alleen voordeel aan de gelovigen toezegt, maar ook oordeel aan de ongelovigen? We zoeken het in oppervlakkige beleving als compensatie, met het risico dat we zelf ook oppervlakkig worden. We leven in twee werelden wat betreft de leer en het leven. Ook is er sprake van een uitholling van de huiselijke eredienst.

Wat betreft het kerk-zijn, zijn we een verzakelijkte kerk, een onderwerpen-kerk, een touwtrek-kerk geworden. Het gevolg is dat we weinig missionair zijn. We hebben geen oog (meer) voor de mensen om ons heen die verloren gaan omdat we zo druk met van alles en nog wat zijn. De een richt zich op conservering, een ander is bezig met zelfrealisatie (ik haal mijn portie wel hier en daar, bij die en die dominee, voorganger etc.). Dit leidt tot een uiteenvallen van verbanden en er ontstaat apathie. Er is gebrek aan koers en elan.

Perspectief
Waar moet het dan naar toe? Te Velde riep op om terug te keren naar de 'basics'. Hij vatte dat samen met het woord 'ontmoeting'. Hij gaf Hosea 2 als voorbeeld, waar God Israël naar de woestijn roept, zodat het volk niet afgeleid zou worden, maar alle aandacht kon richten op God. Concreet betekent dit: de Bijbel open. Als dat gebeurt dan verbleken daarbij allerlei belangrijk geachte onderwerpen waarover we met elkaar willen discussiëren. Als de Bijbel open gaat dan komt Gods adem, zijn Geest je tegemoet. Je wordt gevormd naar het beeld van Christus, je krijgt zijn 'mindset'.

In dit perspectief wordt de kerk een plaats van Woord en antwoord, een centrale van genade, heil en kracht, en gaat het om de ontmoeting met God en met elkaar. Met daarbij directheid en liefde als kenmerken. Ook directheid: want we spreken zo vaak indirect, bijvoorbeeld we vragen vaker 'Geef dat wij U liefhebben', dan dat we zeggen: 'We hebben U lief'. En bij dit alles mag de kerk een eenheid in verscheidenheid zijn.
In plaats van een onderwerpen-kerk moeten we ons erop richten een weerklank-kerk te zijn: als kerk zijn we geroepen tot antwoorden, met zorgvuldigheid en diepgang, op vragen die nú gesteld worden. Daarbij moeten we beseffen dat we kerk zijn in drie krachtenvelden: de Schrift, de kerk, en de leefwereld. Bij dit alles is diepgang en vernieuwde toewijding (verbondsvernieuwing) nodig. Zo kunnen we met overtuiging gereformeerd zijn!

Voor wie de lezing van Te Velde eens wil horen kan ook terecht op www.winterlezingen.nl. Op 16 januari 2007 heeft hij op hoofdlijnen dezelfde lezing gehouden in Ten Boer. Deze lezing kun je via internet beluisteren, je kunt hem ook downloaden (en eventueel op een CD branden voor in de auto). Een aanrader!